7. webinarium PKOR

Streszczenie

Zagrożenia wynikające z obecności materiałów promieniotwórczych i emitowanego przez nie promieniowania jonizującego są zazwyczaj kojarzone z energetyką jądrową czy bronią masowego rażenia. Tak zwana promieniotwórczość naturalna rzadko jest rozpatrywana w kategoriach zagrożenia dla ludzi, a tym bardziej jako obciążenie dla środowiska naturalnego. Przymiotnik: naturalny, stosowany w tym przypadku odgrywa zapewne sugestywną rolę. Niezależnie od postrzegania, powszechność występowania naturalnych nuklidów promieniotwórczych w środowisku powoduje że, chcąc nie chcąc, każdy z nas jest narażony na otrzymywanie pewnej dawki promieniowania jonizującego. Czy zjawisko to powoduje występowanie określonych skutków zdrowotnych, nie nam to tutaj rozstrzygać. Faktem jest natomiast, że nikogo w tej chwili nie stać na to, aby urzędowo wymagać ograniczania dawek promieniowania otrzymywanych w rezultacie ekspozycji na tzw. naturalne tło promieniowania, pomimo tego, że narażenie na dawki wynikające z obecności sztucznych nuklidów promieniotwórczych jest regulowane przepisami ochrony radiologicznej już na poziomie ponad 300 razy mniejszym. 

Jednak w sytuacji, kiedy oddziaływanie naturalnych nuklidów promieniotwórczych ulega zmianie na skutek celowej lub przypadkowej działalności człowieka, trudno mówić o zjawisku naturalnym. Powstające w takich okolicznościach zagrożenie radiacyjne powinno być traktowane w identyczny sposób, jak zagrożenie wynikające z obecności sztucznych nuklidów promieniotwórczych. Należy jednak podkreślić, że w przypadku naturalnej promieniotwórczości, ewentualne zagrożenie radiacyjne nie jest związane z wprowadzeniem do otoczenia człowieka nowych nuklidów promieniotwórczych, jak to ma miejsce w przypadku awarii elektrowni jądrowej lub testów z bronią jądrową. Zagrożenie to powstaje wskutek przemieszczania substancji zawierających naturalne nuklidy promieniotwórcze z ich oryginalnego miejsca położenia w bezpośrednie sąsiedztwo człowieka. Przemieszczenie takie jest zazwyczaj związane z realizacją procesów technologicznych. Procesy te także często prowadzą do zmiany stężenia poszczególnych nuklidów promieniotwórczych w przetwarzanych surowcach i materiałach. Ponadto, kluczowe, ze względu na potencjalne zagrożenie, naturalne nuklidy promieniotwórcze występują w szeregach promieniotwórczych, w których, w rezultacie sukcesywnego rozpadu promieniotwórczego długożyciowych nuklidów macierzystych powstaje ponad 30 nuklidów pochodnych, będących izotopami 10 różnych pierwiastków. Pierwiastki te, eksponowane na warunki środowiskowe, reagują w różny sposób, co po uwzględnieniu ich okresów połowicznego rozpadu, który zmieniają się w zakresie od mikrosekund do milionów lat powoduje, że prawidłowa charakterystyka materiałów zawierających naturalne nuklidy promieniotwórcze stanowi nie lada wyzwanie metrologiczne. W rezultacie, specyfika powstającego w ten sposób zagrożenia utrudnia zastosowanie istniejących przepisów prawnych, zazwyczaj ustanowionych w celu uregulowania postępowania ze źródłami promieniotwórczymi, materiałami rozszczepialnymi, czy też odpadami promieniotwórczymi, które zazwyczaj występują w określonej postaci, w znacznie mniejszych ilościach i są jednoznacznie zidentyfikowane.

Agenda

• dr inż. Maciej Maciak, Narodowe Centrum Badań Jądrowych, Zakład Metrologii Radiologicznej i Fizyki Biomedycznej – Wprowadzenie do 7. WEBINARIUM PKOR
• dr hab. Bogusław Michalik, Główny Instytut Górnictwa – Państwowy Instytut Badawczy – Praktyczne oraz prawne aspekty zagrożenia radiacyjnego związanego z występowaniem naturalnych nuklidów promieniotwórczych